Осы және басқа да сұрақтарға жауапты Рудный қаласының ТЖБ аға
анықтауышы Ринат Елеуов айтып берді
2022 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлігі қылмыстық сұрақтарменде айналысатын мекемеге айналды. Осы уақытқа дейін құтқарушылар өртке шығып, азаматтарды сұрастыратын, бірақ бұл іс-шаралар қылмыстық процессуалдық әрекет болып саналмайтын.
Осы істе өз құзыреті шегінде алдын ала тергеуді жүргізуге уәкілетті лауазымды тұлға – ол анықтаушы. Олар заң бойынша тергеу ұйымының басшысымен келісуді талап ететін жағдайларды қоспағанда, тергеу және басқа процессуалдық әрекеттерді жүргізу туралы өз бетімен шешім қабылдауға құқылы мамандар.
— 2015 жылы Төтенше жағдайлар министрлігінде қылмыстық қудалау функциясы жеңілдетілді. Оны Ішкі істер министрлігі жүзеге асырды. Реорганизациядан кейін, біздің министрлігіміз ІІМ-нен бөлінген соң, өртке байланысты қылмыстық істерді тергеу функциясы бізге өтті. 2022 жылдан бастап әрбір басқармада, бөлімде аға анықтаушы лауазымы бар, оның міндеті — қылмыстық істерді тергеу, — дейді Ринат Елеуов.
Маман бұл лауазымды 2023 жылдың қыркүйегінен бастап атқарады, өртке қатысты істерді тергеумен айналысады және ҚР ҚК-нің 204 және 292-баптарына сүйенеді.
Жыл басынан Рудныйда 61 өрт және адам өлімімен үш қылмыстық іс тіркелді. 2023 жылы 52 өрт болды, олардың саны 17,3 пайызға артты. Бүгінде төрт адам жарақат алды, екеуі өртте қаза тапты, ал 2023 жылы тек бір адам жарақат алған, қаза тапқандар мен қылмыстық істер болған жоқ. Тұрғын сектордағы өрт саны — 2023 жылы 33, ал 2024 жылдың тоғыз айында 32 өрт болды.
— Өрт орнына келгенде жауапты тұлға бар. Мен резонанстық өрттерге және жәбірленушілер немесе жарақаттар болған жағдайларға шығамын. Үй жанып жатқанда, іште не болып жатқанын білмейміз, сол себепті оқиға орнына барамыз. Өрт сөндіру тобы өртті сөндіріп жатқанда немесе мәйіт табылған жағдайда, мен азаматтарды сұрастыра бастаймын, олардың не көргенін, бұл қалай болғанын, қайда болғанын, қайтыс болған адаммен көрісіп көргендерін, туыстарын білетін-білмейтінін анықтаймын. Себебі, туыстары әрдайым оқиға орнында болмайды. 292 немесе 204-баптар бойынша қылмыстық істер қозғаймын, жағдайға байланысты. Содан кейін объектінің өкілімен (иесімен немесе иесінің бірінші дәреже туыстарының бірінен) орын-жайды қарауға кірісемін. Объектінің иесі немесе оның өкілі болмаса, ешқандай орын-жайды қарауға құқығым жоқ. Сондай-ақ менімен бірге екі куә бар, олар тексеру жүргізілгенін растайды. Оқиға орнын қарау барысында өрт шыққан жерді анықтаймын, қай жерде тұтанғанын болжамдаймын. Пәтерде бәрі анық болады. Себебі, негізінен, бетонды қабырғалар бар, өрт ошағының конустары анық көрінеді. Азаматтардың көп жағдайда темекі шегу кезінде ұйықтап кететіндері болады. Жақында бізде осындай жағдай болды. Біз өрттің себебін болжап, барлық сараптамаларды тағайындадық. Мен, анықтаушы ретінде, кейбір нұсқаларды, мысалы, өрт қою немесе біреудің жаман ниетін жоққа шығарамын. Бұл қалай жойылады? Ол былайша жойылады: пәтерде иесі жалғыз болған, ішінен жабық болған. Егер өрт сөндірушілер кеудеден кіре алмаса, олар есікті бұзады. Мен кілттердің қайда болғанын, құлыптардың сапасын, оларға не болғанын қарастырамын.
Қылмыстық іс оқиға орнында кінәлі тұлға қайтыс болған жағдайда жабылады. Кінәлі тұлға бар, бірақ адам өрт болған жерде қаза тапқан. Бұндай жағдайда оның өрт қауіпсіздігі ережелерін әдейі бұзған-бұзбағанын анықтау мүмкін емес. Жұмыста барлық қызметкерлер ҚР ҚПК-нің 35-бабына сүйенеді, онда іс жүргізуге кедергі келтіретін барлық жағдайлар және қашан тоқтатылуы мүмкін екені көрсетілген, — дейді Ринат Елеуов.
Сұхбаттасушы тергеушінің жұмысының ең қиын тұсы — кінәні дәлелдеу. Іс жүзінде осындай жағдай болды:
— Екі пәтерлі үй өртенді. Онда тұратын тараптардың бірінің кінәсімен. Иесі ас үйде тағам әзірлеп тұрған газ плитасында тағамды қалдырып кеткен, ал оның үстінде жанғыш шатыр болды. Біз оқиға орнына барғанымызда, залалдың орасан болатынын түсіндік, себебі көршілер «101» нөміріне қоңырау шалғанда, оларда залал бес миллион теңгеден асатыны туралы хабарлады. Олар жақында ғана жөндеу жұмыстарын жүргізген болатын. ТЖ басқармасының бастығы, сонымен қатар тергеу ұйымының басшысы атына арыз берілді. 292-баптың бірінші бөлімі бойынша қылмыстық іс қозғалды, себебі жәбірленушілер мен зардап шеккендер болған жоқ, тек мүліктік қылмыс. Азамат пәтерді жалға алған, тергеу шаралары кезінде ол шынымен де тамақ әзірлеу үшін плитаны қосқанын айтты, ал өзі осы уақытта жуынуға және киім ауыстыруға кетті. Бұл таңертең ерте болған. Содан кейін ол өз көрсетілімдерін өзгерте бастады, бірдеңелерді жасыра бастады. Бірақ оның үшінші тұлғамен хат алмасу түрінде құжаттамалық дәлелдер болды, бұл оның кінәсін растады. Іс сотқа жеткізілді. Компенсация өндірілді, — дейді Рудный ТЖ басқармасының аға анықтаушы.
Өрт — сөзсіз трагедия, бірақ егер ол тек мүліктік шығынмен аяқталса, жақсы. Биыл Рудныйда алғашқы адам өлімімен аяқталған жағдай жеке тұрғын үйде болды.
— Оны алкогольді ішімдіктерді пайдаланбайтын адам ретінде оң бағалаған. Бірақ қасірет түнінде, көрінгендей, ішіп, темекі шеккен. Әйелінің айтуы бойынша, ол темекі шегуге арналған орын жақсы көретін — үйге қосылған қосымша бөлме, өрт сонда шыққан. Бұл сыртынан опырылған қоршаудан болжанған. Өрт қасақана қоюды жоққа шығарды, себебі қақпа құлыппен жабылған болатын. Өрт сөндірушілер келгенде, үй толығымен отқа оранған еді. Ішінде ер адам табылды, ол шығуға тырысқандай есік алдында жатты, бірақ бәрі кеш еді. Есіңізде болсын, көмірқышқыл газы жоғары көтеріледі. Сондықтан егер сіз отқа оранған бөлмеде болсаңыз, асықпай еңбектеп шыққан дұрыс, — деді Ринат Елеуов.
Екінші жағдай саяжай қоғамында болды. Жергілікті дүкенде болған өртте екі адам — ересек әйел мен 15 жастағы қыз жарақат алды. — Біздің қызметкерге оларды сұрастыру қиынға соқты, себебі зардап шеккендерді жедел жәрдеммен алып кетті, әйел тез арада қайтыс болды. 292-бап «Өрт қауіпсіздігі талаптарын бұзу» бойынша тергеу басталды, бірақ кейінірек расталмады. Белгілі болғандай, дүкенде бұрын қолданылған тоңазытқыш витрина сатып алынған. Сараптама өрттің ауа-газ массасының тұтануынан пайда болғанын көрсетті, бұл әйелдің жарақат алуына себеп болды.
— Өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтаңыз. Қалай болғанда да, сіздің өміріңіз өз қолыңызда. Қазіргі кезде құтқарушылар әсіресе сақтықта, себебі жылу беру кезеңі басталды және тұрғын сектордағы жаңа өрт оқиғаларының ықтималдығы артады. Дегенмен, барлық үйде орталық жылу бар, бірақ әлі де пешті пайдаланатын үйлер бар, — деп атап өтті Ринат Елеуов.
Аға анықтаушы ТЖБ өрттердің ең көп таралған себебі — электрсымдарының қысқа тұйықталуы екенін атап өтті.
— Азаматтардың үйлерінде 50-60-жылдардағы ескі электрсымдары әлі де бар. Ал тұрмыстық техниканың барлығы электрэнергиясымен жұмыс істейді. Сымдар токқа шыдамайды. Тоңазытқыштар, теледидарлар, микротолқынды пештер, компьютерлер, кондиционерлер — бұлардың бәрі бір мезгілде жұмыс істейді, токтың жоғарылауы орын алады, қабырғада қысқа тұйықталу пайда болады немесе төбе төсеніштерінде, содан кейін өрт шығады. Сондықтан электрсымдарының жағдайын бақылап, олардың артық жүктелуіне жол бермеуіңізді сұраймын, — деп қорытындылады маман.
292-бап «Өрт қауіпсіздігі талаптарын бұзу»:
- Өрт қауiпсiздiгi талаптарын сақтауға жауапты адамның оларды бұзуы, егер бұл абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе ауырлығы орташа зиян немесе азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке iрi залал келтiруге әкеп соқса, белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан екі жылға дейінгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не сегіз жүз сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
- Абайсызда адам өлiмiне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол іс-әрекет – белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, екі жылдан жеті жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне әкеп соққан іс-әрекет – белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, бес жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
204-бап «Абайсызда бөтен мүлікті жою немесе зақымдау»:
- Абайсызда жасап, ірі залал келтіріп бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру — сексен айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не сексен сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не жиырма тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады.
2. Отпен немесе қауiптiлігі жоғары өзге де көздермен абайсыз жұмыс iстеу арқылы жасалған не ауыр зардаптарға әкеп соққан немесе аса ірі залал келтірген дәл сол іс-әрекет – екі мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не алты жүз сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не екі жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Айлана ЕРХАНОВА,
суретті түсірген Султан СЕРТАЕВ