Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс – бұл 2021 жылғы шілдеден бастап қолданысқа енгізілген әкімшілік және сот органдарында лауазымды адамдардың іс-әрекеттеріне азаматтардың шағымдану тәртібін реттейтін, белгілі бір жүйеленген тәртіпте әкімшілік құқық нормаларын қамтитын бірыңғай заңнамалық акт.
Ол азаматтарға әкімшілік органдар бұзған жағдайда өз құқықтарын қорғауға белсенді қатысуға мүмкіндік береді. Енді азаматтар мен мемлекеттік органдар арасындағы даулар жоғары органдарда және мамандандырылған соттарда қарастырылады.
ӘРПК-де әкімшілік процедуралар және әкімшілік іс жүргізу бөлімдері бар. Әкімшілік рәсім шеңберінде азаматтардың мемлекеттік органдарға және билігі бар басқа субъектілерге өтініштері қаралады. Мемлекет әкімшілік рәсімге де бастамашы бола алады. Күштер мен қаражаттарды үнемдеу мақсатында заң шығарушы рәсімнің екі түрін қарастырды: қарапайым және жеңілдетілген.
Әдеттегі рәсім адам өз құқықтарын іске асыруға немесе өз мүдделерін қорғауға жүгінген кезде қолданылады: лицензия алу, жер учаскесін алу, тексеру жүргізу және т.б. Жеңілдетілген процедура-хабарламаларды, ұсыныстарды, жауаптарды және сұрауларды қарау жағдайларына қолданылады. Өтініш кез келген мемлекеттік органға да, әкімшілік органдар деп аталатын билік өкілеттіктері берілген кез келген субъектіге де берілуі мүмкін. Өтініштер әкімшілік актіге немесе әкімшілік іс-әрекет жасауға да берілуі мүмкін.
Әкімшілік актілерге билік өкілеттіктерін көрсетуге байланысты барлық нәрсе, ал әкімшілік әрекеттерге көшелерді патрульдеу, ақпарат беру, санитарлық өңдеу жатады.
ӘРПК-нің оң жағы ретінде өтініштерді қарау кезінде әкімшілік орган келіп түскен құжаттардағы нәрселермен шектеліп қана қоймай, материалдарды жинау және зерттеу бойынша күш-жігер жұмсауға міндетті екенін атап өткен жөн. Егер әкімшілік органда құжаттардың дұрыстығына күмән туындаса, ол оларды тексеруге бастамашы бола алады.
Бұдан басқа, әкімшілік орган әкімшілік рәсімге қатысушыға әкімшілік іс бойынша алдын ала шешім алдында өз ұстанымын білдіруге мүмкіндік беруге міндетті, ол туралы әкімшілік рәсімге қатысушыға алдын ала, бірақ әкімшілік акт қабылданғанға дейін үш жұмыс күнінен кешіктірмей хабарланады.
Өтінішті қараудың жалпы мерзімі келіп түскен күннен бастап 15 жұмыс күні. Бұл мерзім екі айға дейін ұзартылуы мүмкін. Егер әкімшілік рәсімге қатысушы әкімшілік актімен немесе әкімшілік әрекетімен келіспесе, ол жоғары тұрған органға немесе лауазымды адамға шағым бере алады. Бұл ретте, аталған адамнан шағым беру үшін жоғары тұрған органды белгілеу міндеті алынады — шағым Әкімшілік акт шығарған немесе әкімшілік іс-әрекет жасаған органға беріледі, ол өз кезегінде оны жоғары тұрған сатыға қайта жібереді.
ӘРПК адамдарға бейнеконференцбайланыс немесе бейнеөтініш арқылы ауызша немесе жазбаша нысанда өтініш беруге мүмкіндік береді.
«Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы шеңберінде 2021 жылғы 1 шілдеден бастап барлық мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғаларда ӘРПК — ға негізделген билікпен дауларда азаматтардың құқықтарын күшейту үшін «Е-Өтініш» бірыңғай электрондық жүйесі-сервис енгізілді.
Ағымдағы жылы Қостанай гарнизонының әскери прокуратурасына жүйе бойынша 157 өтініш қаралды.
Өтінішті екі жолмен беруге болады. Азамат ХҚКО-на, әкімдікке немесе әкімшілік органға жүгініп, өз өтінішін қалдыра алады. ХҚКО базасында «Нәтиже» орталығының жұмысы енгізілді, оның міндеті өтініштерді қабылдауда ғана емес, сонымен қатар азамат мәселесінің шешімін сол жерде қайта өңдеуде. Мемлекеттік органдардың қызметкерлері де өтініштерді бірыңғай жүйеде қабылдауға және тіркеуге міндетті. «Е-Өтініш» жүйесі әкімдіктің әрбір ауылдық округінде де орнатылған. Ауыл тұрғындары үшін әкімдіктер-жүйеге кіру пункттері.
Сондай-ақ, өтініш беруші e-Gov порталы, мобильді қосымша арқылы өтініш беру арқылы әкімшілік органға жүгіне алады suraqtar.kz.
Жалпы алғанда, ӘРПК-ны қабылдау құқықтық мемлекеттің ажырамас бөлігі болып табылады және мемлекет пен қоғам арасындағы қатынастардың одан әрі дамуына ықпал етеді.
А.РАХИМОВА,
Қостанай гарнизонының әскери прокуроры