Кәмелетке толмағандардың жасаған қылмыстар саны өсуде
Биыл қала әкімдігі жанындағы кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссиясында 160 материал қаралды. Комиссияның жұмысы және олардың немен айналысатыны туралы біз комиссияның бас маманы — хатшы Асем Рахмановадан сұрадық.
— Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссия 60-шы жылдары құрылды. Ол кезде комиссия қалалық білім бөлімінде жұмыс істейтін. Комиссияның негізгі міндеті – құқық бұзушылықтардың, қаңғыбастық пен қараусыздықтың алдын алу саласында мүдделі мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың құқықтары мен мүдделерін қорғау. 2021 жылдан бастап комиссия Рудный қаласы әкімінің аппаратында орналасқан, — дейді Асем Айдуғанқызы. — Біздің отырыстарымыз типтік ережеге сәйкес айына кемінде екі рет өткізіледі, бірақ қажет болған жағдайда жиі өткіземіз.
— Комиссияның құрамы туралы айтып беріңізші, оған кімдер кіреді және комиссия мүшелері қандай қағидамен таңдалады?
— Комиссия төрағасы, комиссия төрағасының орынбасары, комиссия мүшелері және хатшыдан тұрады. Біздің төрағамыз – қала әкімінің орынбасары, төрағаның орынбасары – білім бөлімінің басшысы. Комиссия мүшелерінің қатарына Рудный қалалық мәслихатының төрағасы, мәдениет бөлімінің басшысы, жұмыспен қамту бөлімі, полиция басқармасы, әсіресе жасөспірімдер полициясы қызметкерлері, психикалық денсаулық орталығының өкілдері, Рудный психологиялық-медициналық-педагогикалық кеңесінің қызметкерлері кіреді. Жалпы, қазіргі уақытта біздің құрамымызда 13 адам бар.
— Кәмелетке толмағандар комиссияға қалай түседі?
— Мысалы, бала нашар оқыса немесе мектепке себепсіз бармаса, бұл мәселе мектепте қаралады. Егер бұл жағдайда оң өзгерістер болмаса, комиссия соңғы кезең болып табылады. Бұл жағдайда біз ата-аналарды білім беру саласындағы міндеттерді орындамағаны үшін Әкімшілік кодекстің 409-бабы бойынша жазалауға шешім қабылдай аламыз. Комиссияға келу кәмелетке толмағандар мен олардың заңды өкілдері үшін міндетті. Мысалы, егер кәмелетке толмаған өзі келсе, біз оның заңды өкілісіз материалды қарауға құқығымыз жоқ. Қатыспаған жағдайда комиссия полицияның күшімен келтіру туралы шешім шығарады. Кейде қиын отбасылар болады, сол кезде полицияны тартамыз және сәйкесінше олар келеді.
— Қалалық комиссия қандай мемлекеттік мекемелермен және басқа ұйымдармен ынтымақтастық жасайды?
— Мысалы, балалар мектепте өзін дұрыс ұстамаса, біз Рудный психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациясымен тікелей жұмыс істейміз. Сондай-ақ, егер бала үйден қашып кетсе немесе мектепке бармаса, біз оларды Костанайдағы кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығына жібереміз. Психикалық денсаулық орталығымен де жұмыс істейміз, ата-аналарға ұсыныстар береміз, балалар психиатрына жібереміз.
— Комиссия қандай өкілеттіктерге ие? Сіздердің құзыреттеріңіз қандай және қай жерлерге таралмайды?
— Бұрын айтқанымдай, біз мемлекеттік органдардың, яғни полицияның, білім бөлімінің қызметін үйлестіреміз, құқық бұзушылықтың алдын алуға мүдделі органдармен жұмыс істейміз. Мысалы, комиссия баланы арнайы білім беру ұйымына, яғни арнайы мектепке жіберу туралы шешім шығарады. Егер бала девиантты мінез-құлық көрсетсе және қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаса, немесе үйден қашып кетсе, Білім беру басқармасы мен Полиция басқармасы сотқа баланы арнайы мектепке жіберу туралы талап арыз береді. Сондай-ақ, біз ата-аналық құқықтан айыру туралы шешім шығарамыз. Қамқоршылық және қорғаншылық органдарына ұсыныс беріледі, құқықтан айыру үшін құжаттарды жинау жүргізіледі. Өкілеттіктер өте көп, бірақ ең маңыздысы – бұл ең тиімді әдістер. Ата-аналарды бірден құқықтан айырмаймыз. Алдымен ата-аналарға балалармен позитивті қарым-қатынасты қалпына келтіруге уақыт беріледі.
— Қандай мерзім жиі беріледі?
— Біз, ең алдымен, бұл отбасыларды тұрақты бақылауға аламыз. Рейдтік іс-шаралар жүргізіп, балалардың қандай жағдайда екенін тексереміз. Бұл бір айдан көп болуы мүмкін. Мысалы, егер ата-аналар бар, бірақ жұмыссыз болса, біз оларға бір ай уақыт береміз, жұмысқа орналасуын немесе үйін тәртіпке келтіруін күтеміз. Кейде балаларды алып, жасына қарай Кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығына жібереміз. Егер бала кішкентай болса, оны Балалар үйіне жібереміз. Үйде жөндеу жүргізіліп, азық-түліктер бар-жоғын тексереміз, содан кейін баланы қайтару туралы шешім шығарылады. Бұл қамқоршылық және қорғаншылық органдары арқылы жүзеге асырылады.
— Сіздің тәжірибеңізден ата-аналар құқықтан айыру туралы ұсынысты қалай қабылдайды? Өйткені бұрын ата-аналардың бұл мәселеге мүлдем бейжай қарайтын жағдайлар болған…
— Мұндай жағдайлар, әрине, болады. Менің тәжірибемде бір оқиға болған: анасы айлық баласын үйде қалдырып кеткен, көршілері оның жылағанын естіп, полиция шақырған. Үйде ешкім жоқ, бала жалғыз жатып жылап жатқан. Осы жағдайда баланы Балалар үйіне орналастырды, анасы соңына дейін келмеді. Ол тіпті комиссияға да келмеді, біз 4 ай күттік, бірақ ол баланың тағдырына қызығушылық танытпады, сондықтан құқықтан айыру туралы талап арыз беру шешімі қабылданды. Кейде балалар ата-аналарын қорғайды, жағдайлары нашар болса да, ата-аналары олар үшін ең жақын адамдар болып табылады. Мұндай кезде, әрине, жүрегің ауырады, өйткені балалар ата-аналарын қажет етеді, қандай болса да. Сондықтан біз ата-аналарға қалпына келу үшін уақыт береміз. Бұл көбінесе моральдық тұрғыда нашар өмір сүретін, ішімдік ішетін немесе нашақор ата-аналарға қатысты.
— Яғни, ата-аналық құқықтан айыру сіздердің мақсатыңыз емес деп айтуға болады ма? Қазір осы мәселе бойынша заңдар
қабылданып жатыр, сіздердің мақсаттарыңыз баланы отбасынан айыру емес, керісінше мүмкіндік беру.
— Әрине, жоқ. Ең алдымен, біз баланың мүддесін қорғаймыз, оған жақсы жағдай жасауға тырысамыз. Мұнда екі жақты мәселе бар, ата-аналық құқықтан айыру керек деп ойлайсың, өйткені мұндай ортада өмір сүру мүмкін емес, бірақ екінші жағынан, ата-ана бәрібір ата-ана. Сондықтан біз қарым-қатынастарды реттеуге тырысамыз. Біз Отбасыны қолдау орталығымен жұмыс істейміз және оларды психологқа жібереміз. Яғни, ата-аналармен және балалармен жұмыс жасаймыз, олардың қарым-қатынасын жақсарту үшін.
— Заң бұзушылық жасаған балалардың әлеуметтік портретін сипаттай аласыз ба? Олар қай жаста, қандай отбасынан шығады?
— Көбінесе бұл колледжде оқитын балалар, 16-17 жастағы. Менің байқауым бойынша, бұл көбінесе толық емес отбасылардың балалары. Мүмкін, әкесі немесе анасы жоқ болу факторлары әсер ететін шығар.
— Жалпы, комиссия қараған кезде бала мен ата-аналардың мінез-құлқы қалай болады?
— Кейбіреулер жасаған ісіне өкініш білдіреді, ал ата-аналары өз баласына көмектесуге тырысады. Әрине, әрбір ата-ана баласын қорғауға тырысады, егер ол баласына сенбесе, кім сенеді, шын мәнінде. Құқық бұзушылықтарды бірнеше рет жасаған балалар да бар, ата-аналары оларға әсер ете алмайды, сондықтан арнайы мектепке жіберу туралы шешім қабылданады.
— Сізге ерекше есте қалған жағдайлар бар ма?
— Бір жағдай болды, анасы өз баласын қоқыс жәшігіне тастады. Мен, шынымды айтсам, жылап жібердім.Бұл жағдайда бала өлі туылған, біз әйелді есепке қойып, тұрақты бақылауға алдық, оны 127-бап бойынша «Ата-ана міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін» жазаладық. Ол тұрақты бақылауда және полиция есебінде тұр.
Тағы бір жағдай, қыз бала өз бетімен үйден кетіп жүрді. Әкесінің қайтыс болғанынан кейін өзін дұрыс ұстамай, үйден кетіп, оқымай жүрді, жасы 14-15-те. Бұл жағдайда анасы бала тәрбиесімен айналыспайды, аморальды өмір салтын жүргізеді. Қыз әжесінде тәрбиеленеді, бірақ біз оны Қостанайдан да, Рудныйдан да таптық. Ол бірнеше рет біздің қарауымызда болды, комиссия оны Кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығына жіберу туралы шешім қабылдады және бұл ретте ата-аналық құқықтарынан айыруды жүзеге асыруды бастады. Кейіннен, ата-аналық құқықтарынан айырғаннан кейін, қызды арнайы мектепке жіберді. Сол кезде анасы мен баласын, бір сөзбен айтқанда, бір-бірінен айырды. Бұл бәрі өте қайғылы болды. Мұндай шараларды қолдануға тура келді, өйткені біз қызды жай ғана жоғалтып жатырмыз. Бүгінгі таңда ата-аналық құқықтарынан айыру үшін құжаттарды жинау жүзеге асырылуда. Сотта бұл іс бірінші ретте шешілмейді, бірден айырмайды, сот тәртібімен уақыт беріледі. Мүмкін, ата-аналық құқықтарды қалпына келтіру болады және бұл отбасында бәрі қалпына келеді. Қыз балаға қатысты осындай жағдай болып жатқаны өкінішті.
— Құқықтарды қалпына келтіру жайында айтқанда, ата-ана өз құқықтарын қалпына келтіру үшін не істеуі керек? Мысалы, біздің қалалық комиссияда ата-аналар өз құқықтарын қалпына келтіруге мақсат қойып, оны қалпына келтірген жағдайлар жиі бола ма?
— Біздің жағдайда, құқықтарды қалпына келтірумен негізінен қамқоршылық және қорғаншылық органдары айналысады, бірақ құқықтарды қалпына келтіру үшін ата-ана жұмыс істеуі керек, жұмысқа орналасуы керек және дені сау өмір салтын жүргізуі керек, баланы қамтамасыз етуі керек, тұрғылықты жері лайықты болуы керек. Осы критерийлер бойынша ата-аналық құқықтарды қалпына келтіру мүмкіндігі қарастырылады, бұл мәселе сот арқылы шешіледі.
— Бала пікірі сұрала ма, және нақтырақ айтқанда, баланың пікірі маңызды рөл ойнай ма? Құқықтан айырғанда немесе қалпына келтіргенде?
— Біздің жағдайда, иә, баланың пікірі ескеріледі. Біз балалардан ата-аналарының оларға қалай қарайтынын, қандай отбасында тұратынын сұраймыз. Балалар бәрібір ата-аналарымен тұруды қалайды, олармен бірге өмір сүргісі келеді, сондықтан уақыт беріп, жаңа мүмкіндік беру туралы шешім қабылданады.
— Комиссия аясында қанша балаға және қандай көмек көрсетілді?
— Биыл 29 балаға, оның ішінде көпбалалы отбасылардан көмек көрсеттік. Материалдық көмек, бір реттік жәрдемақы рәсімдеу бойынша көмек көрсетілді. Біз рейдтік шаралар өткізіп, жәрдемақыны дұрыс рәсімдеуді білмеген отбасыларды анықтадық. Кәмелетке толмағандарды жұмысқа орналастырумен айналыстық, балалар оқығысы келмейді, оларды бір жерге орналастыру үшін жұмысқа көмектесеміз, кешкі мектепке ауыстыру мүмкіндігімен.
Полицияның биылғы жылғы мәліметтері бар. Кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстар санының азаюы байқалады. Өкінішке орай, биыл 2023 жылмен салыстырғанда кәмелетке толмағандардың жасаған қылмыстарының өсуі байқалады. Бүгінгі күні 18 отырыс өткізілді.
Гүлім МҰРАТ,
суретті түсірген Алексей ФРОЛОВ