Рудный қаласында интернет-алаяқтық бойынша 60-тан астам қылмыстық құқық бұзушылық тіркелді.
Интернет-алаяқтық мәселесі рудныйлықтар үшін әлі де өзекті. Барлық ескертулерге қарамастан, адамдар алаяқтардың тұзағына түсіп, ақшасынан немесе үлкен несие көлемінен айырылып жатады. Қала прокуратурасының прокуроры Мирас Сарсенбаевтың айтуынша, Рудный қаласында интернет-алаяқтық бойынша 60-тан астам қылмыстық құқық бұзушылық тіркелген.
— Egov.kz порталында StopCredit қызметі бар, ол несие берушілерге несие алуға ниет жоқ екенін және несие тарихын ұсынуға байланысты хабарлама жібереді. Бұл тыйым алты айға орнатылады, — деп түсіндіреді Мирас Сарсенбаев. — Қалада бірнеше алаяқтық әдісі анықталған.
Бірінші әдіс – алаяқтар ұялы телефон арқылы қоңырау шалып, банк қызметкерлері болып танысып, банк картасының мерзімі аяқталғанын, шоттардың бұғатталғанын немесе сізге онлайн несие рәсімделіп жатқанын айтады. Бұл жағдайда қоңырауды үзіп, сізге айтылған банкке тікелей қоңырау шалып, расында несие алынғанын немесе шоттардың бұғатталғанын тексеру керек.
Екінші әдіс – алаяқтар құқық қорғау органдарының қызметкерлері болып танысып, WhatsApp арқылы аудио және бейнеқоңырау шалады, бейнеқоңырауда олар форма киіп, қызметтік куәлігін көрсетеді, әрине, ол жалған. Бұл жағдайда бет биометриясын көрсетпеу үшін алдыңғы камераны өшіріп, құқық қорғау органдарына интернет-алаяқтар туралы хабарлау қажет.
Үшінші әдіс – үй телефондарына қарт адамдарға қоңырау шалып, туыстары ретінде танысып, қиындыққа тап болғанын және белгілі бір соманы сұрайды, оны курьер алып кетеді. Рудныйда осындай алаяқтық оқиғалары болды: зейнеткерлерге қоңырау шалып, баласы болып танысып, оның қиын жағдайға тап болғанын, полиция қызметкерлері оны ұстап, қамауда отырғанын айтып, оны босату үшін төлем сұраған. Бұл алаяқтық! Курьерлерге ақша немесе басқа мәліметтер беруге болмайды. Қоңырауды үзіп, полиция қызметкерлерін шақыру керек.
Сондай-ақ, маркетплейстерде алаяқтық тәсілдері бар: Kaspi.kz, OLX, Kolesa.kz платформаларында. Алаяқтар сізге қоңырау шалып, жеткізу қызметін ұсынуды сұрайды, бұл үшін олар сіздің банктік шоттарыңызды талап етеді, алдын ала төлемді жіберу үшін. Бұған да сенуге болмайды. Kaspi.kz сайтында сатып алуды рәсімдеген кезде, дүкеннен қоңырау шалып, төлемді Kaspi.kz арқылы жоюды сұраған жағдайлар болған, себебі тауар кассадан кейінірек жеткізілетін болады, бірақ олар оны ертерек жіберуді ұсынып, тапсырысты жоюды сұрайды. Алаяқтар төлемді жойғаннан кейін, олар төлем туралы деректерді пайдаланып, шоттарды бұзып, қаражатты жеке шоттарына аударып, жоғалып кетеді.
Қала тұрғындарына жиі ұялы байланыс операторларының қызметкерлері болып танысып, SIM-картаның мерзімі өткенін немесе мобильді интернеттің жарамсыз екенін айтып, жаңарту үшін сізге келген SMS-кодтың төрт санын диктант ретінде айтуыңызды сұрайды. Ешкімге ешнәрсе айтпаңыз!
Сонымен қатар, қаржы пирамидаларының да алаяқтық әдістері бар. Адамдар бұл алаяқтыққа түскен кезде, өз жинақтарын немесе несиеге алған ақшаларын қаржы пирамидасына салады. Мысалы, QNET компаниясының қызметі. Адамдар оған ақша салып, соманың өсуін күткен. Олар ақша өсімін күтумен қатар, басқа адамдарды да осы пирамидаға қосылуға шақырады.
Интернет-алаяқтықты ашу күрделі процесс болып табылады, өйткені интернет-алаяқтар көбінесе шетелде орналасқан. Олар көрші мемлекеттерден, жиі Украина мен Ресейден әрекет етеді. IP-мекенжайларын, телефон нөмірлерін ауыстыру үшін әртүрлі бағдарламалар мен жабдықтарды пайдаланады.
— Қостанай облысы Полиция департаментінде киберқылмыстармен күрес бөлімі бар, ол халықаралық ынтымақтастық аясында басқа елдердің әріптестерімен фактілерді зерттейді және сұрау салады. Жалпы, Рудныйда 102 алаяқтық факті тіркелген, оның 60-тан астамы интернет-алаяқтық. Көбінесе дропперлер табылып, олардың көмегімен негізгі интернет-алаяқ анықталады, яғни тізбек толық ашылады, — дейді Мирас Сарсенбаев.
Дроппер анықталған кезде, интернет-алаяқтық құрбаны болған адам азаматтық тәртіппен оған қарсы сотқа шағым бере алады. Дроппер – бұл делдал. Мысалы, ол миллион теңге алған, содан кейін қаражат алаяқтарға, шетелге жөнелтілген. Егер негізгі алаяқ табылмаса, шығын қаражаты делдалдан, яғни дропперден алынады.
Қала прокуратурасы профилактикалық іс-шараларды жүргізеді, тұрғындармен, еңбек ұжымдарымен кездесулер ұйымдастырады, көшеде буклеттер таратылады, интернет-алаяқтардан сақтандыру туралы баннерлер орнатылған. Сонымен қатар, полиция басқармасымен бірлесіп, тұрғындарды учаскелік инспекторлармен пәтерлерді аралау ұйымдастырылып, интернет-алаяқтық және сақтық шаралары туралы ақпарат беріледі.
Қала прокуратурасының прокуроры Мирас Сарсенбаев 2023 жылмен салыстырғанда мұндай қылмыстар санының төмендегенін хабарлайды. Алайда, босаңсуға болмайды. Сондықтан халықпен профилактикалық жұмыс жалғасуда.
Булат МУСИН,
Суретті түсірген Алексей ФРОЛОВ