113 адам ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдау орталығында тұрады. Оларды ересек өмірге қалай дайындайды?
Ирина Дмитриева 22 жылдан бері ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдау орталығының директоры. Бұрын ол басқа атаумен белгілі болған, ұзақ уақыт бойы №1 арнайы мектеп-интернат деп аталған, жетім балалар және ата-ана қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған. Бүгінгі күні оқу мекемесі қандай мақсаттар қояды, педагогикалық ұжым мен тәрбиеленушілер қандай міндеттерді алға қояды – осы жөнінде орталық басшысымен сөйлестік.
– Мен басшы болып жүрген кезімде біздің мекеменің атауы 16 немесе 17 рет өзгерді. Бірақ мағынасы өзгермейді: баланы жалпы білім беру мектебіне сәйкес деңгейге жеткізу және өмірге жолдама беру, – дейді Ирина Дмитриева. – Біздің балаларымыздың санаты – жеңіл ақыл-ой кемістігі бар балалар және психикалық дамудың кешігуі бар балалар. Мен үшін, директор ретінде, басты міндеттердің бірі – балаларымыздың өмірдің шетінде қалмауын қамтамасыз ету. Яғни, оларға бәрін үйрету керек. Егер біз оларды үйретпесек, оларды басқа ешкім үйрете алмайды. Сондықтан біз кәсіптік бағдарлауға көп көңіл бөлеміз. Бесінші-алтыншы сынып оқушылары мамандықтармен танысады. Көп көңіл еңбек тәрбиесіне бөлінеді. Бізде тігін, ағаш өңдеу және слесарлық істер жақсы үйретіледі. Тігінмен тек қыздар ғана емес, ұлдар да айналысады. Кейбір ұлдар костюм тіккенде тіпті қыздардан да жақсырақ тігеді. Біз балаларды өмір сүру үшін ақша табуға мүмкіндік беретін дағдыларға үйретеміз.
Ирина Николаевна сөзін жалғастырады:
– Біз арнайы мекеме болғандықтан, біздің екінші міндетіміз – балаларды жалпы білім беру мектебінің деңгейіне жеткізу. Біздің балаларымыз жалпы мектептерде жоғалады. Өйткені, мұғалімнің математикалық немесе тілдік қабілеті бар балалармен де, ерекше қажеттіліктері бар балалармен де бірдей жұмыс жасауы мүмкін емес. Ал бізде арнайы мектеп. Барлық негізгі пәндерден басқа, коррекциялық сабақтар да бар. Сол сабақтар арқылы балалардың деңгейін көтереміз.
Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдау орталығында 113 бала тұрады, оның 26-сы жетім, 87-сі ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар.
– Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар баланың меңгере алатын мамандықтары шектеулі. Егер біздің баламыз бір мамандықты меңгерсе, ол сұранысқа ие бола ма? Әрине, жоқ. Мен депутат болып жүргенде де айтып жүрмін: «Біз бұл балаларды екі жыл емес, үш жыл оқытуымыз керек. Және оларға бір емес, үш мамандық беруіміз қажет, сонда олар сұранысқа ие болады!».
Менің міндетім – психикалық дамудың кешігуі бар балалармен жұмыс істеу, оларды жалпы білім беру деңгейіне жеткізу. Ал жеңіл ақыл-ой кемістігі бар балаларды психикалық дамуы кешіккен балалардың деңгейіне жеткізу керек, себебі олар оқып жатқан мамандықтар жалпы білім беру мектептерін бітірген балалардың мамандықтарымен бірдей. Бізде тек балалар 10 сыныпты аяқтап, нөлінші сыныптан бастап оқиды. Біз жалпы білім беру бағдарламасын ұзартамыз, сонда балаларға оны меңгеру оңайырақ болады. Орталығымызда өте жақсы ұжым бар. Екі жылдың ішінде психикалық дамуы кешіккен сегіз баланы жалпы білім беру мектептеріне ауыстырдық. Бұл керемет деп ойлаймын. Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар балалардан психикалық дамуы кешіккен балалар санатына тоғыз баланы ауыстырдық. Бұл балалардың мамандық алып, біздің қаламызға қажетті мамандар болуға мүмкіндігі көп болады, – дейді Ирина Дмитриева.
Орталық ұжымы коррекциялық сабақтарда қолданылатын көптеген бағдарламалар мен әдістемелік кешендерді әзірлейді.
– Біздің балаларымызға қаланың мектептерінде қиын. Себебі бізде балаларды қолдау жүйесі бар. Әрине, бізге жеңілірек. Әрқашан арнайы мектептерде оқитын балалардың ата-аналарына: «Осы мектептердің бар екеніне қуануларыңыз керек, себебі сыныпта 25 бала емес, 12 бала оқиды. Ал мұғалім әр балаға көп нәрсе бере алады», – деймін. Мен жалпы білім беру мектебінде жұмыс істедім, білемін. Бізде жақсы мұғалімдер бар, дауым жоқ. Бірақ ерекше қажеттіліктері бар балаларға сабағында екі емес, бес рет келу мүмкін емес. Ал біз оны істей аламыз. Егер бала бірдеңені түсінбесе, коррекциялық сабақтарда қажетті ақпаратты ала алады. Біз ерекше ұйымбыз деп айта алмаймын, бірақ бұл балаларды белгілі бір деңгейге жеткізуге көмектесетін ұйым, – деп түсіндіреді ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдау орталығының директоры.
Ирина Дмитриева өз арманымен бөлісті: ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға арналған колледж ашу. Онда олар үш жыл бойы оқып, үш мамандық алса дейді.
– Біздің балалар физикалық жағынан әлсіз, бірақ бізде олар күшті болып, өмірге дайын болып шығады. Олар өмірде бейімделеді. Депутат ретінде ата-аналардың да тілектерін көп естимін: «Біздің балаларымыз колледжде оқи алмайды, бірақ олар ересек өмірге бейімделуі керек, олар тек 9-10 сыныппен шектелмеуі керек, колледжде оқуы тиіс», – дейді. Балалар қиын, бірақ біз оларды бастапқы кезеңде шаңды қалай сүрту керек, еденді қалай жуу керек екенін үйрете аламыз. Осылайша олар бейімделеді. Көптеген ауқатты отбасылардың балалары да бар, олар: «Біз колледж үшін төлеп, баламыздың қоғамда дамуын қалаймыз», – дейді. Бірақ көбінесе бұл балалар тек ата-аналарымен бірге қалады. Бұл да шешуді қажет ететін үлкен мәселе, – деп бөліседі Ирина Дмитриева.
Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдау орталығында 6-18 жас аралығындағы балалар бар. Олар толық мемлекеттік қамсыздандыруда.
– Біздің балалар әрқашан тамаша нәтижелер көрсете бермейді, бірақ бізде өз деңгейіміз бар. Біздің орталықтағы білім сапасы 73 пайызды құрайды. Оларға олимпиадаларда қиын, бірақ біз оларды да ұйымдастырып, басқа арнайы мектептермен бірігіп өткіземіз. Біздің балалар өздерін көрсетіп, олардың еңбегін бағалап, «Сен қандай кереметсің!» дегенді естулері маңызды. Біздің тәрбиеленушілеріміз шығармашылық фестивальдар мен байқауларда жақсы өнер көрсетеді. Жақында «Халық банк» ұйымдастырған Қазақстанның барлық балалар үйлері арасында өткен «Үміт кубогы» фестиваліне қатыстық. Екінші жыл қатарынан қатысып келеміз. Біздің ұлдар бесінші орын, қыздар үшінші орын алды, – деп мақтанышпен айтады Ирина Дмитриева.
Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдау орталығының ұжымы алдағы оқу жылына көптеген міндеттерді қойып отыр. Ең негізгісі – тәрбиеленушілердің кәсіптік бағдарлау мәселесін қайта қарау.
– 2017 жылы «ССКӨБ» АҚ, біздің мекеме және қаланың колледждері арасында меморандум жасалды. Біздің балалар тек мамандықтармен танысып қана қоймай, өндірістік процесті көру үшін комбинатқа барды, содан кейін колледждерде сылақшы, дәнекерлеуші болып жұмыс істеді. Олар мамандыққа еніп, немен айналысатындарын анықтады. Бұл меморандум өте негізді. Біз кәсіптік бағдарлау бойынша алдағы уақытта қалай ілгерілеу туралы ойланғымыз келеді, – деп түсіндіреді Ирина Дмитриева.
Тәрбиеленушілер тәртіпке және еңбекке үйренген. Орталық аумағында көптеген гүлдер, әсіресе раушан гүлдері өсіріледі. Жыл сайын балалардың белсенді қатысуымен 1000-нан астам петуния гүлдері егіледі, содан кейін оларды Меңдіқара ауданындағы «Орман ертегісі» лагеріне апарып, отырғызады.
– Біз балаларға үйде бәрі қалай болу керектігін көрсетеміз. Қыздар ине ұстауды, ұлдар слесарлық құралдарды игеруі керек. Біздің ұлдар лагерьде жиһазды жөндеп, кез келген сызбаны оқи алады. Біздің балалар жолдың шетінде қалмауы керек. Біз осы мақсатта бәрін жасауға тырысамыз, – дейді ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдау орталығының директоры.
Тұрғын үйге келсек. Орталық тәрбиеленушілерінің бәрінің де үйі жоқ. Балалардың көпшілігі орталыққа қабылданғаннан кейін үш ай ішінде кезекке қойылады. – 2004 жылдан бері Рудныйда үйлерді қалпына келтіру басталды. Бірінші болып тоғыз қабатты үй Парковая – Гагарин көшелерінің қиылысында қалпына келтірілді. Сол жерде біздің балаларымыз алғаш рет пәтер алды. Кейін Ленин көшесі, 187-үйдегі қалпына келтірілген үйде де пәтерлер берілді. Қазір құрылыс қарқынды жүріп жатыр. Балаларға пәтер беріліп жатқанына қуаныштымыз. 2012 жылы кезекке тұрған балалардың барлығы дерлік пәтерлерін алды. Әрқашан балаларға: «Сендер жұмыс істеулерің керек. Егер жақсы жұмыс істесеңдер, отбасыларың да, баспанаң да болады», – деймін. Қазіргі уақытта баспана мәселесі әлі де қиын, бірақ қалада құрылыс белсенді жүріп жатқандықтан, тапсырылған пәтерлердің 20 пайызын біздің балалар алады, – дейді Ирина Дмитриева.
Булат МУСИН,
суретті түсірген Алексей Фролов