Рудныйда 60 жылға жуық ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар балаларға арналған арнайы мектеп жұмыс істейді
Рудныйдың коррекциялық мектебі 1965 жылдан бері жұмыс істейді. Атауы өзгерді, бірақ жұмыс істеу мәні бірдей қалды – ерекше қажеттіліктері бар балаларға білім беру, бұл білім беру мекемесінің қазіргі атауында көрініс табады. Мектептің миссиясы мен міндеттері, педагогтар мен оқушылар ұжымы туралы «Ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар балаларға арналған Рудный арнайы мектебі» КММ директоры Анна Дайкермен сөйлестік.
– Мектептің ұзақ тарихы бар, өйткені мұнда әр түрлі уақытта әртүрлі бағыттағы балалар оқыды. Мектептің алғашқы мақсаты және миссиясы – мінез-құлық бойынша ауытқулары бар балаларға көмек көрсету болды. Уақыт өте келе, мекеме коррекциялық мектеп мәртебесін алды. Бұл 20 жылдан астам уақыт бұрын болды. Ал шамамен алты жыл бұрын біз ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар балалар мектебі деп атала бастадық. Біздің мектептің миссиясы – менталдық бұзылыстары, бірінші және екінші деңгейдегі интеллектуалдық жетіспеушіліктері бар балаларды оқыту, түзету, дамыту және тәрбиелеу. Сондықтан барлық балаларымызда ауыр медициналық диагноздар бар. Біз балаларды тек ПМПК қорытындысымен қабылдаймыз, онда медициналық диагноз және баланың оқу бағдарламасы нақты көрсетіледі, – дейді Анна Александровна.
– Мектептің оқу үрдісі жайлы айтып өтсеңіз. 10 сыныпты тәмәмдаған соң қандай білім ордасына түсуге мүмкіндік бар?
– Біз ерекше миссиямызға қарамастан, жалпы білім беретін мектептер категориясына жатамыз. Оқыту мерзімі екі кезеңнен тұрады. Бұл нөлдік сыныптан төртінші сыныпқа дейінгі бастауыш білім беру. Нөлдік сынып бізде мектепке дейінгі білім берумен айналыспайды, ол балалардың оқу мерзімдерін ұзарту мақсатында бастауыш мектептің бөлігі болып табылады. Үш жыл бұрын оқу жоспарымызға 10-шы өндірістік сынып қосылды. Яғни, мектепте оқыту мерзімі бір жылға ұзартылды. Егер бұрын біз 1-ден 9-сыныпқа дейін балаларды оқытсақ, қазір 0-ден 10-сыныпқа дейін оқытамыз. Балалар түрлі диагноздармен оқиды. Қазіргі уақытта балалардың медициналық диагноздары ауырлауда. Егер психиатрлар мен невропатологтардың қорытындысы бойынша баланың денсаулығы қанағаттанарлық болса, колледжге түсе алады. Бүгінде мемлекет біздің балаларымызға ерекше көңіл бөліп, олардың мүмкіндіктерін кеңейтті. Егер бұрын белгілі бір мамандықтарға мемлекеттік тапсырыс болса, мысалы, бояушы, ағаш ұстасы, тігінші, қазір біздің балаларымыз өз қалауы бойынша кез келген колледжге түсу мүмкіндігіне ие. Негізінен әр колледжде инклюзивті топтар бар, онда біздің балаларымыз оқуын жалғастырады. Мысалы, 2022-2023 оқу жылының түлегі автослесарь мамандығына түсті, себебі денсаулығында медициналық қарсы көрсеткіштер болған жоқ.
Мен айтқандай, балаларымыздың медициналық диагноздары ауырлап, кешенді күрделі сипатқа ие. Бұл ауыр сөйлеу бұзылыстары, аутистикалық спектрдің бұзылыстары бар балалар. Баланың денсаулығының бұзылулары соншалықты көп, бір-бірімен қабаттасып, одан әрі біздің мектепті бітіргеннен кейін, тіпті әлі де оқып жүргенде, бала мүгедек мәртебесіне өтеді. Осыдан кейін ол тек әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қалады, яғни кәсіби жағынан өзін-өзі жүзеге асыра алмайды. Біздің балаларымызға өзін-өзі көрсету мүмкіндігі беретін мүмкіндігі шектеулі жандар қоғамына үлкен алғыс айтқым келеді. Олар қызығушылықтарына қарай үйірмелер ашады, сол жерге біздің балаларымыз бара алады, өздерін көрсетуге мүмкіндік алады.
– Ұжымда қандай қызметкер бар? Қызмет көрсету барысы қалай ұйымдастырылған?
– Өкінішке орай, жыл сайын ерекше қажеттіліктері бар балалар саны артуда. Мен 2009 жылы осы мектепте директор болып жұмыс істей бастадым. Сол кезде бізде 76 бала оқыды. Ата-аналарға баланың диагнозы туралы хабарлаған кезде, олар бірнеше қабылдау сатысынан өтеді. Алдымен бас тартады, содан кейін агрессия болады, тек содан кейін ғана олар баласының ерекше екенін және онымен үлкен жұмыс істеу қажеттілігін қабылдайды. Соңғы жылдары аутистикалық спектр бұзылыстары бар балалар саны геометриялық прогрессиямен артуда. Бес жыл бұрын бізде олардың саны үш-төрт болса, бүгінде 34 бала. Бастауыш мектептің барлық сыныптары – нөлдік сыныптан төртінші сыныпқа дейін – аутизммен ауыратын балалар. Ал ерекше білім беру қажеттіліктері бар қанша бала біздің мектепке келмейді, олар қарапайым мектептерде қалып, инклюзивті білім беру шеңберінде оқиды.
Біздің мектепте ерекше балалар үшін арнайы жағдайлар жасалған, бәрі қарастырылған. Бұл – нақты кесте. Біз балалардың сабаққа қатысуы мен оқу бағдарламасына сәйкес келуі үшін бейімделе аламыз. Белгілі бір уақытқа қашықтан оқуға ауыстыру немесе балаға қосымша күн беру мүмкіндігі бар. Мектепте әр баланың қажеттіліктеріне жеке түрде қараймыз. Біз психиатрлармен, невропатологтармен және балалар психиатриялық кабинетінің дәрігерлерімен тығыз ынтымақтастықта жұмыс істейміз. Баланың денсаулығы мен оқуы мәселелері кешенді түрде шешіледі. Біз мұғалімді де таңдайиых, өйткені мысалы, АСБ бар бала мұғалімге өте ұзақ бейімделеді. Кейде мектепте бейімделу кезеңі бір жыл емес, бүкіл бастауыш мектеп кезеңінде өтеді. Әрине, мұнда мамандар жұмыс істеуі тиіс.
Баланың қайда оқитынын ата-ана шешеді. Бүгінде баланың денсаулығын, коррекциялық тәрбиесін, білімін ерте араласу туралы көп айтылады. Ата-аналар зерттеуден тезірек өтсе, мектепке дейінгі мамандарға жүгінсе, баланың тәрбиесінде және мінез-құлқында позитивті өзгерістер көретіні анық. Сондықтан барлық ата-аналарды ескертуге шақырамын: егер балада бір нәрсе дұрыс болмаса, ол көзге қарамайды, байланысқа шықпайды, сөйлеуі жоқ, бағытталған сөйлемді түсінбейді, онда мамандардан ерте көмек алуға бару керек.
– Ұйымда арнайы қызметкерлермен ұстаздардан бөлек тағы қандай маңызды мамандар қызмет атқарады?
– Бүгінде ПМПК 0-ден 1 жасқа дейін жұмыс істеп, скринингтер өткізеді және ауруларды анықтайды. Сондай-ақ, психологиялық-педагогикалық коррекция кабинеті жұмыс істейді, онда балалар балабақшадан және мектептен кейін сабақтарға қатысып, мінез-құлық мәдениетіндегі қосымша дағдыларды ала алады. Біздің ұжымдағы барлық педагогтар жоғары дефектологиялық білімге ие. Шамамен 40%-ы жоғары оқу орнынан кейінгі білім алды, яғни магистр дәрежесіне ие.
Маңызды мамандардың бірі – дефектолог. Ол оқу жоспарындағы барлық пәндермен, жалпы білім беру мектебіндегі сияқты, математика, орыс және қазақ тілдері, информатика пәндерімен жұмыс істейді. Біздің мектепте еңбекке оқытуға көп көңіл бөлінеді, сондықтан аптасына сегіз сағат еңбек дағдыларын үйретуге бөлінеді. Біздің оқу бағдарламаларымыз коррекциялық компонентті жүзеге асырады – баланың әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлануы, мінез-құлық мәдениеті, танымдық қызметті түзету, яғни жоғары психикалық функциялармен (есте сақтау, ойлау, зейін) жұмыс, коррекциялық ритмика, логопедия, адаптивті дене шынықтыру. Күн сайын екі-үш сабағымыз тек оқу пәндері ғана емес, коррекциялық цикл пәндері де өткізіледі. Мектепте балаларды оқыту үшін арнайы кабинеттер, сенсорлық қара бөлме, сенсорлық жарық бөлме, логопед кабинеті, арнайы тігін шеберханасы сияқты арнайы орындар бар.
– Сіздерде тек Рудныйлық балалар оқиды ма?
– Біздің мектептің облыстық мәртебесі бар, осында Юбилейный, Рудненский, Белозерка ауылдарынан да балалар оқиды. Мектепте интернат жоқ, сондықтан ата-аналар балаларын күн сайын алып келеді. Тек екі оқушыға мемлекеттік қызмет көрсету бойынша көлік ұйымдастырылған, оларды ата-аналары бірге әкеліп-әкетеді.
– Сіздің тәжірибеңіз бойынша мектепті бітіргеннен кейін балалардың қанша пайызы өзін-өзі жүзеге асыра алады?
– Жылдан-жылға бұл көрсеткіш төмендеп барады. Мысалы, өткен оқу жылында 10 оқушы бітірді, оның жетеуі үйде толық мүмкіндігі шектеулі жан ретінде оқыды, үшеуі мектепте оқыды. Олардың ішінде бір түлегіміз «Мерей» аумақтық орталығында 18+ бөлімінде. Бір түлегіміз автослесарь мамандығына колледжге түсті. Бір бала құрылысқа жұмысшы болып орналасты, оның жасы 18-ден асқан. Біздің түлектеріміздің кәсіби қызметі тікелей баланың медициналық мәртебесіне байланысты.
– Сіздің оқушыларыңыз «Special Olympics» арнайы олимпиадасында жетістіктерге жетті ме?
– Мүмкіндіктері шектеулі бала көбінесе дарынды балалар. Біз баламен тығыз жұмыс істей отырып, оның жан дүниесіне терең енеміз, әрбір баладан шығармашылық қабілеттерді табамыз. Бізде төсектен оқитын балалар бар. Оларға үйге дефектолог-мұғалім барады. Бала қозғалмай жатып, тек саусақтарын сәл ғана қозғала алады. Бір кезде біздің қызымыз ішпен жатып оқыды. Біз сол балада таланттың жарқылын таптық. Өзінің қолдарымен жыртылған paperда аппликация жасауды үйренді. Біздің ерекше балаларымыз егер шығармашылық немесе спорттық қабілеттерін ашса, жарқырайды және сүйікті ісіне уақыт арнай бастайды. Ата-аналары балаларының жетістіктерін көргенде, олар осы мүмкіндікке жіберіп алмай, балаға жағдай жасап, барлық қажеттілікті сатып алады. Бала шұғылдану қажет, қызықтыратын нәрсесі болған жөн.
Біздің оқушыларымыз «Шекарасыз балалық шақ» облыстық фестивалінде барлық номинацияларда қатысады: мәнерлеп оқу, бейнелеу өнері, вокал және ансамбльдік ән айту, хорда ән айту. Мектептің YouTube желісіндегі арнасында барлық біздің өнерлерімізді орналастырамыз. Әр жыл сайын «Special Olympics» қозғалысына қатысамыз. Жақында балалар жеңіл атлетика және флорбол бойынша жарыстардан оралып, көптеген медальдер алып келді. Біз «Special Olympics» қозғалысының екі дивизионында да қатысуға тырысамыз. Бірінші дивизион – балалардың өз бетінше қатысуы, екінші дивизион – тек волонтермен немесе көмекшісіне ғана. Бұл – жаяу жүру, жүгіру, жүзу, коньки тебу, шаңғы, жеңіл атлетика. Қазіргі уақытта біздің педагог бочча ойындарын үйрету бойынша дайындықтан өтіп жатыр. Бұл шектеулі қозғалыс мүмкіндігі бар адамдарға арналған шармен ойнау, боулингке ұқсас ойын. Бочча – паралимпиялық спорт түрі, кең таралған. Біз де осындай жарыстарға қатысатын боламыз.
– Анна Александровна, сіздерде неше жастағы балалар оқиды?
– Біздің балалар интеллектуалдық және физикалық дамуда артта қалушылыққа ие. Нөлдік сыныптағы оқушылардың жасы жеті-сегізге жуық, үш-төрт жыл бұрынғы балалардың шынайы жасы. Сондықтан ПМПК баланың мектепке қаншалықты дайын екенін, оның миының бөлімдері қаншалықты жетілгенін, жалпы оқи алатынын анықтайды. Мектепке дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті – ойын, ал бастауыш мектепте – оқу қызметі, яғни бала мұғалімді тыңдап, оқытушының айтқанын түсінуге дайын болуы керек. Көп жағдайда біздің балалар алты-жеті жасында осыған дайын емес. Сондықтан ПМПК қорытындысына және біздің оқу ұйымына қабылдау ережелеріне сәйкес нөлдік сыныпқа қабылдау мерзімі 6-10 жас аралығында белгіленеді. Ал жоғары жастағы балаларға келсек, бұрын қатал болды – бала 18 жасқа толғанда, біз оны мектептен шығарып, аттестат беруіміз керек еді, ал ол, мысалы, 8-сыныпта оқыды. Мемлекет біздің балаларымыздың мүддесін ескере отырып, өз позицияларын қайта қарады. Қазір қанша жаста болса да, ол нөлден он сыныпқа дейінгі оқу курсын толық аяқтауы тиіс. Содан кейін біз оған БТ сериясының негізгі білім туралы аттестатын береміз.
Гүлім МҰРАТ,
суретті түсірген Султан СЕРТАЕВ