Перцев негізгі орта мектебі экологиялық бағытты оқу үдерісіне белсене енгізуде
Оқу ордасы бұл салада экологиялық мәдениетті оқушылар арасында қалыптастыру мақсатында әртүрлі бастамаларды әзірледі. Экологиялық тәрбие барлық оқу кезеңдерін қамтиды. Сабақтар экологиялық тақырыптарға негізделіп өткізіледі, бұл балаларға табиғатқа қамқорлық жасаудың маңыздылығын түсінуге көмектеседі. Мысалы, биология және химия пәні мұғалімі Ақмарал Қазмұхамедова оқушыларды экологиялық мәселелерге ерекше назар аудартады.
– Біздің мектеп бірнеше жылдан бері экологиялық бағытты жүзеге асырып келеді, бұл бағыт оқу үрдісінен тыс іс-шараларға да қамтылған. Биылдан бастап «Экотаным» үйірмесі жұмыс істей бастады, онда балалар экологиялық мәселелерді зерттеп, түрлі акцияларға қатысады. Шеберхана әртүрлі жастағы балаларға арналған, оған 10-16 жас аралығындағы балалар, яғни 5-9 сынып оқушылары қатыса алады. Сабақтарға қажетті барлық материалдарды мектеп қамтамасыз етеді, сондықтан ата-аналардан ештеңе әкелу талап етілмейді – бастысы балалардың қатысуға ынталануы, – деп атап өтті мектеп директоры Ирина Шмидт.
Үйірменің жетекшісі Ақмарал Қазмұхамедова, сабақтарды аптасына төрт рет өткізеді,онда балалар экологиялық әлемді зерттеп, қызықты фактілерді біліп, түрлі іс-шараларға қатысуды қуанышпен қабылдайды.
– Оқушылар қоршаған ортаны зерттейді, қызықты фактілермен танысады, сонымен қатар «ССКӨБ» АҚ ұйымдастырған эко-квиздерге қатысады. Бізде жұмыс жоспары мен экологиялық күнтізбе бар, оған сәйкес ай сайын үлкен іс-шаралар өтеді. Мысалы, қыркүйек айында біз дәстүрлі сурет салу техникасы бойынша шеберлік сабағын өткіздік, ал осы айда эко-шоперлер жасап жатырмыз. Бұл ұсыныс полиэтилен қаптаманың көп қолданылуынан туындады, бірақ олар экологиялық тұрғыдан дұрыс емес және олардың қайта өңделуі өте көп уақытты қажет етеді. Ал эко-шоперлер қолмен жасалып, киюге жарамсыз заттардан жасалады. Бұл сөмке пайдалы, әрі табиғатта ұзақ уақыт бойы шірімейді. Ол полиэтилен қаптамадан әлдеқайда ұзақ қызмет етеді. Эко-шоперлерді жасауға 3 сағат бөлінді, балалар жұмыстың көп бөлігін атқарды, – деп атап өтті жетекшісі. – Экологиялық күнтізбеде көптеген қызықты іс-шаралар бар: қараша айында құстарға жемсауыт жасау жоспарланған, ал жаңа жылға қарай қалдық материалдардан жасаған қолөнер бұйымдарын дайындаймыз. Сондай-ақ қалдықтарды сұрыптау туралы дәрістер мен түрлі байқаулар болады.
Ақмарал бұл үйірменің болашағына сенімді. Балалар ынталы әрі белсенді қатысатындықтан, олар табиғатқа жақын болып, көп нәрсе білгісі келеді.
Мектептегі негізгі бастамалардың бірі – қалдықтарды жинау. Мектептің кіреберісінде арнайы қоқыс жинау контейнерлері орнатылған. Оқушылар қайта өңдеу үшін материалдар жинауға және үйсіз жануарларға көмек көрсетуге арналған акцияларға белсене қатысады.
Ирина Шмидттің айтуынша, мектепте үнемі экологиялық акциялар өткізіледі және балалар қалдықтарды жинау мен қайта өңдеу ісіне белсене араласады.
Қолөнер сабақтарында экологиялық бастамалар белсенді түрде жүзеге асырылады. Қолөнер пәнінің мұғалімі Сергей Колодий пластикалық қақпақтардан әртүрлі бұйымдар жасау бойынша сабақтар ұйымдастырады.
– Біз сабақтарда қолөнермен айналысып, түрлі бұйымдар жасаймыз, – дейді Сергей Колодий. – Мектебімізде пластикалық қақпақтарды жинауға арналған экологиялық акция өтті. Қақпақтарды қайта өңдеудің орнына, олардан өте әдемі қолөнер бұйымдарын жасай алатынымызды ойладық. Балалармен бірге үйде қолдануға немесе жай көңіл көтеру үшін түрлі жобаларды әзірлейміз. Акцияның арқасында материалдар жетіспеушілігі жоқ. Біз тек пластикалық қақпақтарды ғана емес, ағаш, фанера, сым сияқты басқа да материалдарды қолданамыз. Қақпақтарды жасалған бұйымдарға жону құралдары, қайшылар, термоклей, жіптер сияқты құралдар қажет. Оқушылар 5-сыныптан бастап қатыса алады, бірақ қарапайым қолөнер бұйымдары үшін жастағы шектеу жоқ. Балалар бұл бағытқа қызығушылық танытады, себебі әлемде экологияны қорғау мәселесі көп талқылануда. Қоқысты лақтырмай, одан пайдалы және әдемі нәрселер жасауға болады. Әдеттегі материалдан оқушылар ерекше шығармаларды жасап жатыр.
Мұғалімнің айтуынша, жас балалардың шыдамдылығы жетіспейді, ал үлкен сынып оқушылары сабырлы, жауапкершілікпен жұмыс істейді, күрделі заттар жасайды. Қолөнер бөлмесінде құрал-жабдықтар мен қажетті құралдар жақсы қамтамасыз етілген. Жас шеберлердің қолында кішігірім өндірістік жұмыстарға арналған құралдар бар: жұмыс үстелдері, қысқыштар, жұқа ағаш кесу үшін арналған құралдар, тегістеу құралы, металл және ағашпен жұмыс істеуге арналған тегістеу станоктары.
7-сыныптан бастап оқушылар құрал-жабдықпен жұмыс істеуді үйренеді, алдымен қауіпсіздік техникасынан өтеді. 5-6 сыныптарда сабақтар аптасына екі сағат өтеді, ал 7-сыныптан бастап – бір сағат.
Маңыздысы, құралдармен жұмыс істегенде, тек ұлдар ғана емес, қыздар да қатысадытжәне олардың арасында да шеберлік көрсететіндер көп. Мұғалімнің білім беру саласындағы еңбек өтілі 22 жылды құрайды.
– Еңбек әрқашан маңызды болды және бола береді. Барлық адам басшы бола алмайды, жұмысшылар да болуы керек. Әсіресе қазір, жұмысшы мамандықтарын дамытуға үлкен көңіл бөлінуде. Сондықтан осы салаға қаржының көбірек бөлінуі маңызды, себебі жабдықтар, материалдар және құралдар қымбатқа түседі, – дейді Сергей Колодий.
Оқушы Эвелина Бабинская өзінің қақпақтармен жұмыс тәжірибесімен бөлісті.
– Шамамен екі жыл бұрын біз қолөнер сабағында түрлі бұйымдар жасауды бастадық. Осы уақыт ішінде көптеген түрлі заттар жасадық. Әдетте болашақ жұмыстарымыздың тұжырымдамаларын өзіміз ойлап табамыз, кейде желілік жүйеде көркемдеу іздейміз. Қақпақтардан ойыншықтар, қарындаштар үшін тұтқалар жасадық. Өткен сабақта біз осы жұмысты бастадық, ал қазір жалғастырып жатырмыз, – деп Эвелина Бабинская өз жұмысын көрсеткен. – Біз қақпақтарды жіппен біріктіріп, оларды кейінірек шәйнек немесе қантты қорап ретінде пайдалануға болады.
Жазғы кезең де өсімдіктермен жұмыс істеудің белсенді уақыты болып табылады: балалар бақшада көшеттер отырғызып, үлкен сынып оқушылары өсімдіктерге күтім жасайды. Бақшадағы жұмыстардың нәтижесі балаларға өсірген өнімдерін үйге алып кетуге мүмкіндік береді.
Мектеп ауласындағы бақшаға күтім жасауды бастауыш сынып мұғалімі Аида Блисова ұйымдастырады.
– Қазір, көктемге дейін, негізінен жасыл шөп, соның ішінде микрошөп өсіреміз. Көктемге жақын уақытта қызанақ, қияр, шалқан, сәбіз отырғызуды жоспарлап отырмыз. Биыл үшінші сынып оқушыларымен жұмыс істейміз. Өткен жылы осындай сабақтарды мектепке дейінгі топтардың балаларымен өткізген болатынбыз, біз өсімдіктерді бақшаға отырғыздық, бәрі жақсы шықты. Күн сайын олардың өсуін бақылап, өзгерістерді күнделіктерге жазып отырамыз. Балалар өсімдіктердің өсуін қуантып бақылап, оларға күтім жасайды. Бұл тек өсімдік өсіру емес, табиғатқа деген қамқорлықпен де байланысты, – деп атап өтті Аида Блисова.
Мектептегі экологиялық бастамаларды жүзеге асыру ата-аналардың белсенді қатысуынсыз мүмкін болмас еді. Олардың қолдауы экологиялық тәрбиенің маңызды бөлігі болып табылады. Көптеген жобалар ересектердің қатысуын талап етеді, бұл балалар мен ата-аналар арасындағы экологиялық бастамаларға бірегей көзқарас қалыптастыруға ықпал етеді. Ата-аналар экологиялық материалдардан қолөнер бұйымдарын жасауға қатысып, акцияларға атсалысып, балаларын экологиялық таза өмір салтына ынталандырып, бақшаға күтім жасауға көмектеседі.
– Бақша маусымына дайындық кезінде ата-аналар белсене қатысады, тұқымдар мен басқа да материалдарды әкеледі. Бұл әріптестік әсіресе бастауыш сыныптар үшін маңызды, – дейді Ирина Шмидт. – Ата-аналар сондай-ақ қалдық материалдардан қолөнер жасау сайыстарына балаларға қатысуға көмектеседі. Мұндай ынтымақтастық мектеп пен үй арасындағы байланысты нығайтып, балаларда экологиялық жауапкершілікті терең түсінуге мүмкіндік береді.
Мектеп «Таза Қазақстан» республикалық акциясына белсене қатысады, бұл елдегі экологиялық жағдайды жақсарту және халықтың экологиялық мәдениетін арттыруға бағытталған. Оқушылар мен мұғалімдер сенбі күндері мектеп аумағы мен ауылдың тазалығы үшін сенбіліктерге шығады.
– Біз тек өз мектебіміздің ауласында ғана емес, сонымен қатар оған жақын орналасқан аумақтарды тазартуға көмектесеміз. Әр жылы біз ата-аналардан рұқсат сұрап, балаларды осындай акцияларға қатыстыруды сұраймыз. Балалардың тіпті бастауыш сыныптан бастап белсенділік танытып, сенбіліктерге қатысқысы келетіні қуантады. Бұл олардың табиғатқа деген жауапкершілігін түсінетінін көрсетеді, – дейді директор.
Табиғатқа қамқорлық және экологиялық жауапкершілік балалар өмірінің бір бөлігіне айналуда. Балалар жиі сенбіліктер мен экологиялық акцияларға қатысады. Мысалы, биыл бастауыш сынып оқушылары үйсіз жануарларға жем жинауда. Мектепте балалар жануарларға көмек көрсету үшін ұпай жинай алатын акция бар. Осы акция аясында олар жем жинап, питомникке апарады. Мұндай қатысу балалардың тек табиғатқа ғана емес, сонымен бірге жануарларға деген қамқорлығын түсінетінін көрсетеді.
Перцев негізгі мектебінің мұғалімдері өз-өздерін дамытуда, біліктілікті арттыру курстарына қатысып, семинарлар мен педагогикалық кеңестерге қатысады, өздерінің және басқа мектептерде экология тақырыбына қатысты тәжірибе алмасады.
Экологиялық тәрбие оқыту үдерісінің балаларда экологиялық мәдениетті қалыптастыруға қалай бағытталғанын көрсетеді. Үйірмелер, қолөнер сабақтары және өсімдіктерді өсіру бойынша тәжірибелік сабақтар оқушыларға тек білім ғана беріп қоймай, табиғатқа деген жауапкершілікті де дамытады. Қарапайым іс-шаралар, мысалы, қоқысты сұрыптау, суды және электр энергиясын үнемдеу, табиғатқа бірге шығу сияқты әрекеттер балалардың өмір бойы есте сақтайтын маңызды сабақтар бола алады. Отбасылық іс-шаралар – табиғатта демалыс жасау немесе аумақтарды тазалау акцияларына қатысу балалар арасындағы байланыстарды нығайтып, экожүйені бірлесе зерттеуге көмектеседі.
Асем БАЙКАНОВА,
суретті түсірген Султан СЕРТАЕВ