Рудныйда 1962 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан орталық балалар үйі органикалық орталық жүйке жүйесінің зақымдануы мен психикалық бұзылыстары бар балаларға арналған. Облысымызда оның баламасы жоқ. Мамандандырылған көмекке мұқтаж балалар бүкіл аймақтан Рудныйға жіберіледі. Мамандандырылған көмекке мұқтаж балалар дүниеге келгеннен төрт жасқа дейін осында тұрады. Содан кейін олар Костанайдағы медициналық және әлеуметтік мекемелерге ауыстырылады.
Мекеменің жұмысы туралы облыстың денсаулық сақтау басқармасына бағынатын мекемені басқаратын уақытша бастығы Нұртас Елубаевпен сұхбаттасқан едік. Сұхбаттың басында ол мамандандырылған балалар үйінде қазір тек бір ауыр науқас баланың бар екенін атап өтті. Негізінен, мұнда денсаулығы жақсы балалар түседі, әдетте, олар әлеуметтік тұрғыдан қиын отбасылардан болады. Бұл балалар үшін ата-аналары жауапкершілікке тартыла алмайынша уақытша баспана болып табылады.
– Денсаулығы жақсы балалардың бізге түсетін жағдайлары әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, полиция қызметкерлері түнде көшеде жалғыз жүрген баланы тауып алып әкеледі. Баланың жасын ескере отырып, оны бізге қабылдайды. Егер оны басқа жерге орналастыру мүмкін болмаса, онда бізге әкеледі. Алдымен ауруханаға жеткізіледі, онда медициналық тексеруден өтеді. Денсаулығы жақсы балалар төрт жасқа дейін бізде қабылданады, қорғаушы органдар тиісті шешім шығарады. Отбасына жағдайды түзету үшін белгілі бір мерзім беріледі, мысалы, үш немесе алты ай. Спирттік ішімдіктерді пайдаланатын ата-аналарға да уақыт беріледі, олар өз қателіктерін түсінуі қажет. Содан кейін қорғаушы органдардың комиссиясы шешім шығарады: баланы отбасыға қайтару немесе қайтармау. Егер ата-аналар балаға қажетті жағдай жасай алмайтын болса, онда бала бізде қалады. Осыдан кейін сот процесстері басталады, ата-аналардың құқықтары жойылады, – дейді Нұртас Елубаев.
Ай сайын мамандандырылған балалар үйіне қиын әлеуметтік жағдайдағы отбасылардан балалар келеді. Әділет мекемелерінен де балалар әкелінеді: анасы сотталған, ал бала мемлекеттік мекемеге жіберіледі. Уақытша қамқоршысы, анасы ауырып қалған жағдайда, әкесінің баланы қарауға уақыты болмаған жағдайлар болғанын айтады. Осы уақытта бала мекемеде болды.
– Біз тек профильді қызметтермен шектелмейміз. Қалаға, қорғаушы органдарға көмек көрсетеміз. Қалада балаларға қауіпсіз, жайлы және ыңғайлы жағдай жасайтын осындай мекеме болуы керек деп ойлаймын, – деп толықтырды Нұртас Елубаев.
Әңгіме барысында ол мекемеде екі педиатр, невропатолог дәрігері, балаларға ЛФК және реабилитация жүргізетін медбике жұмыс істейтінін атап өтті.
«Стационарларда және реабилитациялық орталықтарда жасалатын барлық шараларды өзіміз жүзеге асырамыз. Егер балаларға жаңа процедуралар қажет болса, әрине, оларды енгіземіз. Бірақ негізінен массаждар, физиопроцедуралар және амбулаторлық емдеу жүргіземіз. Біз дәрі-дәрмектерді сатып аламыз және қажетті құралдармен жабдықталғанбыз», – дейді Нұртас Елубаев.
Мекеменің сыйымдылығы қандай және қазіргі таңда қанша бала бар?
— Балалар үйінің қуаттылығы 50 орын, яғни ең көп дегенде 50 баланы қабылдай аламыз. Балалардың саны тұрақты түрде болмауы мүмкін. Мысалы, бір сәтте жеті-сегіз бала түсуі мүмкін. Мысалы, бір ай бұрын 30 бала болған болса, қазір 19 бала бар.
Балалардың мекемеге түсу себептері қандай?
— Мекемеге келетін балалардың себебі әртүрлі. Әдетте, ата-аналар өз балаларынан диагноздар немесе патологиялар себепті бас тартады. Кейбіреулер баласының сыртқы келбеті немесе денсаулық жағдайымен келіспейді. Кейде ата-аналар бала туылғаннан кейін бірден бас тартады, сонда ол бізге түседі. Нервті-психикалық бұзылыстары бар балалар бүкіл облыстан келіп түседі.
Бала туылғаннан кейін ата-аналары оны қайта көруге мүмкіндігі бар ма?
— Иә, биологиялық ата-аналар баласын көруге құқылы. Бірақ бұл соттың шешіміне байланысты. Сот қалай шешсе, солай болады.
Штатта қанша адам бар, және кадрлардың жетіспеушілігі бар ма?
— Кадрлардың жетіспеушілігі жоқ. Штат толықтай қалыптасқан. Штат саны – 90 адам. Бірақ қазіргі уақытта балалар саны аз, сондықтан 56 қызметкер жұмыс істейді: екі педиатр, невропатолог дәрігері, психолог, логопед, 13 медбике, 14 тәрбиеші, бала күтушілер және әкімшілік-шаруашылық бөлімінің қызметкерлері. Ашық вакансиялар жоқ.
Сіздерде соңғы уақытта қандай жаңартулар болды?
— Мен осы жерге күрделі жөндеуден бір жыл өткеннен кейін жұмысқа орналастым. Қызметкерлердің айтуынша, күрделі жөндеуден кейін көптеген нәрселер өзгерген. Бейімделген жөндеу алғаш рет балалар үйі ашылғаннан кейін жасалды. Ғимарат ыңғайлы және балаларға қажетті барлық жағдайлармен жабдықталған.
Жұмыс қалай ұйымдастырылған?
— Қазіргі уақытта үш топ жұмыс істейді, әр топтың белгілі бір балалар саны бар және оларды жас деңгейіне қарай бөлеміз. Әр топта медбике, тәрбиеші және бала күтуші бар. Медбике және тәрбиеші тәулік бойы жұмыс істейді, балалар күндіз және түнде бақылауда болуы керек. Бал күтуші балалар ояу болған кезде жұмыс істейді. Бізде екі тәулік бойы жұмыс істейтін топ және бір күндізгі топ бар. Бұл топ қалада мамандандырылған мекемелер аз болғандықтан ашылған. Бұл топқа 10 бала дейін қабылданады және қызмет көрсету тегін. Қазіргі уақытта күндізгі топқа әртүрлі патологиялары бар жеті бала барады, олармен логопед, психолог және дәрігерлер жұмыс істейді. Бұл төрт жасқа дейінгі ерекше балаларға арналған балабақша тәрізді. Төрт жасқа толған кезде балалар әлеуметтік қызметтер көрсететін «Мерей» орталығына ауыстырылады. Қаладағы барлық медициналық мекемелер бұл күндізгі топтың бар екенін біледі. Мекеменің орналасқан жері қала шетінде болғандықтан, барлық ата-аналар балаларды әкелу мүмкіндігі болмауы мүмкін. Дегенмен, топ бос емес, балалардың ағымы тұрақты. Соңғы уақытта көп балаларға аутизм диагнозы қойылуда.
Балалардың жағдайы жақсара ма?
— Жеке тәжірибемнен айтар болсам, мен балалар үйінде екі жыл жұмыс істеп жүрмін, балалардың дамуы жақсаратынын байқаймын. Мысалы, ДЦП диагнозы бар бала күндізгі топта белсенді және өз жүрісін үйренуде. Бірақ ата-аналары оны демалысқа алып кеткенде, яғни баламен қажетті мөлшерде жұмыс жасалмаса, ол кері кетеді. Кейбір диагноздарда біз тек күтім жасай аламыз. Бірақ аутизм немесе ДЦП диагнозы бар балаларда жақсы болжам бар: егер баламен үнемі жұмыс жасалса, дамуында прогресс болады.
Сіздерде қандай патологиялармен балалар бар?
— Соңғы уақытта аутизм, психикалық бұзылыстары бар балалар көп түсуде. Сондай-ақ, туғаннан бастап көрмейтін қатты дәрежедегі ретинопатиямен, гидроцефалиямен балалар келеді.
— Сіздің мекемеден балаларды асырап алу жағдайлары жиі бола ма?
Менің уақытша басшы ретінде жұмыс істегенімде тек екі жағдай болды. Балаларды патронаттық отбасыға берген, бұл балаңызды ата-анасының қамқорлығынсыз қалған отбасыға тәрбиелеу үшін беру болып табылады. Асырап алу немесе басқа формалар бойынша баланы шетелге немесе басқа өңірлерге жіберу жағдайлары болған жоқ. Екі жағдай да Қостанай облысында тіркелген. Жергілікті тұрғындар қызығушылық танытып, дереу балаларды алып кетуге келгісі келеді. Біз оларды бала тағдыры туралы шешімді біз қабылдамайтынымызды түсіндіреміз. Бұл барлық қорғаушы органдар арқылы жүзеге асырылады. Әлеуетті асырап алушылар қорғаушы органдарға өтініш береді, қажетті құжаттарды жинайды. Содан кейін қорғаушы органдарда комиссия құрылып, балаға баруға рұқсат беріледі. Қосымша екі апта ішінде танысу өтеді. Содан кейін біз өз пікірімізді, ал қорғаушы органдар өз пікірін береді. Содан кейін заңды түрде бала патронаттық отбасыға немесе асырап алу үшін беріледі.
Сұхбат соңында Нұртас Елубаев балалар үйінің ұжымын атап өтті. Қызметкерлердің көпшілігі 25-30 жыл бойы осы жерде жұмыс істейді. Олар өз жұмысын шын сүйеді, балаларды жақсы көреді. Олар жұмысына өз үйлері ретінде қарайды. Басшылық толықтай оларға сенеді және балалардың қауіпсіз және қамқор қолдарда екеніне сенімді.
Елена ВОРОНИНА,
Суретті түсірген Султан СЕРТАЕВ