Күн сайын алаяқтар қала аумағында тұратын 200-ден 500-ге дейін абонентке қоңырау шалады, олар ұялы телефонға да, үй телефонына да қоңырау шалып, өзін Банктің, полицияның немесе басқа ведомстволық құрылымдардың қызметкері ретінде таныстырады.
Осы және басқа да алаяқтық схемаларға қатысты БАҚ өкілдерін қалалық прокуратурада брифинг барысында хабардар етті.
Қала прокурорының міндетін атқарушы Қуаныш Әбдірахманов алаяқтармен телефон арқылы сөйлесудің қалай жүретініне бірінші кезекте тоқталды.
– Ең көп таралған мысал. Алаяқ қоңырау шалып, аты-жөнімен сенімді түрде хабарласады және ол банктің қауіпсіздік қызметкері екенін айтады, белгісіз тұлғалар сіздің атыңызға несие алуға тырысады және осы операцияның алдын алу үшін айна несиесін рәсімдеп, ақшаны қауіпсіз шотқа аудару керек деп хабарлайды. Ақшаны аударғаннан кейін алаяқ жоғалады.
Екінші мысал: азамат «OLX», «Kolesa» хабарландыру платформалары, Instagram әлеуметтік желісі немесе WhatsApp мессенджері арқылы өзіне қажетті тауарды (киім – кешек, көлік, азық-түлік-көбінесе қант) төмендетілген бағамен сату бойынша хабарландыру табады, жалған сатушымен хабарласады және сатып алу туралы келісіп, ақша қаражатын аударады. Әрине, ол тауарды алмайды, ал жалған сатушы телефонды өшіреді.
Алаяқтықтың алдыңғы түріне ұқсас келесі түрі-азамат интернеттен жылжымайтын мүлікті жөндеу қызметтері (терезелер, балкондар және т.б. орнату) туралы хабарландыру тапқанда, жалған қызмет көрсетушіні шақырады, ол келіп, елеулі түрде өлшеу жүргізеді, құрылыс материалдарын сатып алуға кепілхат енгізу қажеттілігі туралы хабарлайды, содан кейін алынған қаражатпен жасырады. Биыл қалада осындай 20 факті анықталды, — деп баяндады Қуаныш Әбдірахманов.
Сенімді және тым білімді емес азаматтардан ақша алудың тағы бір танымал тәсілі-интернетте ақша табу немесе жұмысқа орналасу туралы ұсыныстар.
— Алаяқтар интернетте жалған парақшалар ашады, олардан ақша табуға немесе жұмысқа орналасуға болады, шағын салым/инвестиция үшін тез және оңай ақша ұсынады, содан кейін сіз ұтып, көп ақша тапқаныңызды хабарлайды. Оларды шығару үшін азамат оның алданып қалғанын түсінбейінше, тағы да ақша сомасын енгізу керек», – деп толықтырды Рудный прокурорының міндетін атқарушы.
Соңғы уақытта әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде «Қазмұнайгаз» компаниясының атынан қазақстандықтардың қаражатын инвестициялық жобаларға тарту туралы ақпарат таратылуда. Бұл ақпарат жалған болып табылады.
— «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы азаматтардың қаражатын ешқандай инвестициялық жобаларға тартпайтынын мәлімдейді. Таратылатын жарнамалар жалған болып табылады және алаяқтық сипатқа ие. Азаматтардан тек ресми дереккөздерге сенуді сұраймыз, — деп тағы да прокуратурада ЕСКЕРТЕДІ.
Қала прокурорының міндетін атқарушы жыл басынан бері кеншілерге алаяқтардың іс-әрекетімен келтірілген залал сомасы 600 миллион теңгеге жеткенін атап өтті!
— Шығын көлемі артып келеді. Сонымен, өткен жылы ол 200 миллионға, 2020 жылы-20 миллионға, 2019 жылы – жеті миллионға тең болды. Динамика айқын, — деді Қуаныш Әбдірахманов.
Брифингке полиция басқармасының тергеушісі Руслан Испулаев қатысып, осындай қылмыстық істерді тергеумен айналысқандықтан, журналистер алаяқтықты анықтау пайызы қандай, зардап шеккендердің ақшасын қайтаруға мүмкіндігі бар ма немесе бұл үмітсіз бе деп сұрады.
— Бұл қылмыстарды ашу көп уақытты алады. Бір істі тергеуге төрт-бес айдан астам уақыт кетеді. Әрбір істі ашу мүмкін емес. Өкінішке орай, алаяқтар өз құрбандарынан алған барлық ақша бірнеше банктік шоттардан өтеді, осылайша із жоғалады. Нәтижесінде бұл ақша криптовалютаға аударылады немесе шетелге кетеді – Ресей, Украина, Беларусь, Ұлыбритания, АҚШ банктеріне ақша аударылған фактілер болды, осы жылы бірнеше осындай фактілер тіркелді.
Алаяқтықтан гөрі кісі өлтіруді ашу оңай ма?
— Әлдеқайда оңай. Себебі кісі өлтіру немесе ұрлық – бұл қала ішінде орын алатын байланыс қылмыстары. Интернеттегі алаяқтық туралы сөз болғанда, қылмыскер әлемнің кез – келген жерінде болуы мүмкін», — деп жауап берді Руслан Испулаев.
Дегенмен, мұндай қылмыстар ашылуда. Өткен жылы полиция қызметкерлері 32 қылмыстық істі аяқтады, қылмысты ашу 15 пайызды құрады. Кінәлілер сотталды.
— Ақшаны қайтару мүмкіндігі зардап шеккен адамның банк пен қалалық полицияға уақтылы жүгінуіне байланысты, өйткені бастапқы кезеңде ақша алушының Банкі олардың тиесілі екендігі расталғанға дейін қолма-қол ақшаны шектеуі мүмкін. Ақша қаражатын алушының банк шотының нөмірі туралы мәліметтер бар барлық қылмыстық істер бойынша Екінші деңгейдегі банктерге шотқа шектеулер белгілеу туралы қаулы жіберіледі. Ақшалай қаражат белгіленген жағдайда оларды қайтару шаралары қабылдануда, – деді Қуаныш Әбдірахманов.
Брифинг барысында бұқаралық ақпарат құралдарымен бірлескен профилактикалық жұмыстың арқасында мемлекеттік органдардың қызметкерлері интернет-алаяқтықтың 5,9 пайызға (102-ден 96 фактіге дейін) төмендеуіне қол жеткізгені атап өтілді. Бірақ, әрине, қала тұрғындары қырағылықты жоғалтпауы керек.
— Алаяқтар табиғаттан тыс ештеңе ойлап тапқан жоқ. Алайда, оларды табу және орнату қиындай түсуде, қазіргі уақытта олар ақылы нөмірлерді ауыстыру бағдарламаларын қолданады. Мұндай жағдайларда алаяқтарды телефон нөмірі бойынша есептеу мүмкін емес. Қала азаматтары ақша қаражатының сақталуы тек оларға байланысты екенін түсінуі керек, — деп атап өтті Қуаныш Әбдірахманов.
Руслан Испулаев қатысушылардың назарын бір жағдайға аударды:
-Қала тұрғындарына полиция, прокуратура, банк және басқа да ведомстволық қызметтердің қызметкерлері ешқашан телефон арқылы ешқандай жұмыс жүргізбейтіні туралы хабарлағым келеді. Егер олар азаматпен жұмыс істеу керек болса, ол жеке кездесуге шақырылады, олар онымен телефон арқылы сөйлеспейді.
Брифинг соңында УП тергеушісі алдағы уақытта алаяқтарға бірден бірнеше несиені сенімді азаматтарға рәсімдеу оңай болмайтынына сенім білдірді. Өйткені, қазан айынан бастап несие тарихын тексеру қазіргі кездегідей 15 күнді емес, бүкіл күнді алатын болады.
– Егер несие туралы ақпарат жалпы несие базасына бір күн ішінде түссе, онда алаяқтардың азаматтарға бірнеше несие алуға мүмкіндігі аз болады. Бұл жаңалық алаяқтықпен байланысты қылмыстардың деңгейін айтарлықтай төмендетеді деп ойлаймын, – деп атап өтті Руслан Испулаев.
АЛАЯҚТАРДЫҢ АЙЛА-АМАЛЫНА ҚАЛАЙ ТҮСПЕУГЕ БОЛАДЫ:
► Банктік карталар, парольдер, кодтар, ЖСН және жеке куәлік нөмірлері туралы ешкімге айтпаңыз;
► Интернеттен тауар сатып алу үшін алдын-ала төлем жасамаңыз;
► Белгісіз шоттарға ақша аудармаңыз;
► Белгісіз бағдарламалар мен қосымшаларды телефонға орнатпаңыз-AnyDesk, TeamViewer және басқалар;
► Әлеуметтік желілердегі күмәнді сілтемелерден өтпеңіз;
► Бейтаныс сайттарда банктік карта деректерін енгізбеңіз;
► Банк немесе басқа ұйымдардың қызметкерлері ұсынатын адамдармен телефон арқылы сөйлеспеңіз және банк карталары мен шоттардың деректерін хабарлауды сұраңыз;
► Егер сізге жақын адам қиыншылыққа тап болып, көмек үшін ақша талап етсе, телефонды қойыңыз-бұл алаяқтар.
Жүргізілген талдауларға сәйкес (соның ішінде алаяқтардан зардап шеккен адамдармен әңгімелесу барысында) барлық жағдайларда азаматтар ерікті түрде банкоматтар, мобильді қосымшалар арқылы жүргізіледі
ақшаны алаяқтардың банктік шоттарына аударыңыз.
Алаяқтық фактілері бойынша Рудный полициясына күн сайын үш-он адамға дейін жүгінеді, олардың ішінде қулық-сұмдыққа алаяқтар бірден үш тұрғынға дейін кездеседі, шегінде зиян келтірілетін бір-бес миллион теңге.